Online bronnen bij Landschapssleutel
Syntaxonomisch Biologisch Systeem (SynBioSys)
Data en Informatie van de Nederlandse Ondergrond (DINO) -
Geologie
Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN)
Geomorfologische Kaart van Nederland (GKN)
Bodemkaarten (o.a. BISNederland)
Handleiding Bodemgeografisch Onderzoek
Natte plekkenkaart van Von Frijtag Drabbe
Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit (o+bn)
Inleiding
Voor het beantwoorden van vragen in de Landschapssleutel kan gebruik gemaakt worden van verschillende bronnen. Soms zijn meer of minder gedetailleerde kaarten beschikbaar. Soms zijn deze alleen analoog beschikbaar of alleen in een Geografisch InformatieSysteem (GIS). Het verdient altijd aanbeveling om zo gedetailleerd mogelijke en actueel mogelijke informatie te gebruiken, maar niet elke gebruiker zal over een GIS kunnen beschikken en ook niet alle kaarten zijn vrij beschikbaar. Een aantal kaarten is tegen betaling bij de beheerder te bestellen. Indien dat het geval is, wordt dat hieronder vermeld. Omdat regelingen rond beschikbaarheid van gegevens aan verandering onderhevig zijn, kan het zijn dat deze informatie niet meer juist is. Op de betreffende websites is de juiste informatie te vinden.
Veel informatie is echter ook heel goed On-line te raadplegen of te downloaden. Daarom wordt in de volgende paragrafen hieronder een opsomming gegeven van beschikbare informatiebronnen. De relevantie van de verschillende bronnen is niet gelijk op de verschillende niveau’s die in de Landschapssleutel onderscheiden worden. Onderstaande tabel geeft een schematisch overzicht van deze relevantie per niveau.
|
Niveau |
DINO |
AHN |
GKN |
Bodemkaart |
DINO |
WatWasWaar |
Natte
plekken |
Vegetatiedata |
||
|
Geologie |
1:50 000 |
Detail |
Hydrologie |
|
|
|
|
|||
|
Ecoregio |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ecosectie |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ecoserie |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Primaire Standplaats
historisch |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Primaire Standplaats
actueel |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Omdat het internet voortdurend aan verandering onderhevig is kan het zijn dat bepaalde bronnen (tijdelijk) niet meer beschikbaar zijn. Wij streven er natuurlijk naar eventuele veranderingen tijdig aan te passen. Indien een bron niet meer via de opgegeven link is te bereiken verzoeken wij u om dit door te geven aan….[1]
Terug naar Boven
Syntaxonomisch Biologisch Systeem (SynBioSys)
In SynBioSys is veel informatie bijeengebracht over de landschapsecologische positie van plantengemeenschappen en landschapsecologische eenheden. Voor de landschappen wordt een hiërarchische indeling gebruikt op basis van de fysisch-geografische positie in het landschap. In de Landschapssleutel wordt een vergelijkbare indeling gehanteerd (zie tabel). Bij de documentatievensters in de Landschapsleutel wordt bij elke eenheid aangegeven wat de overeenkomstige fysiotopen zijn.
|
Niveau |
SynBioSys |
Landschapssleutel |
|
1 |
Fysisch-Geografische Regio (FGR) |
Ecoregio |
|
2 |
Serie |
Ecosectie |
|
3 |
Fysiotoop |
Ecoserie |
|
4 |
|
Primaire Standplaats |
De informatie in SynBioSys is niet online te raadplegen, maar het programma kan wel gedownload worden van de website van SynBioSys.
Terug naar Boven
Data en Informatie van de Nederlandse Ondergrond
(DINO) - Geologie
Bij TNO is een grote hoeveelheid gegevens van de ondergrond van Nederland opgeslagen. Deze gegevens zijn te raadplegen via het DINOLoket. Hiermee kan bijvoorbeeld een geohydrologische dwarsdoorsnede gemaakt worden door het stroomgebied waarin het natuurontwikkelingsgebied gelegen is.
Echter ook zonder abonnement is hier relevante informatie te
vinden. Zo is er bijvoorbeeld een Geologische Overzichtskaart
te downloaden voor gebruik op een schaal 1 : 600 000 of kleiner.
Dat is uiteraard onvoldoende voor gebruik op gebieds- of perceelsniveau, maar
kan wel behulpzaam zijn bij het bepalen van de ecoregio of ecosectie waarin het
natuurontwikkelingsgebied ligt. In het Digitaal
Geologisch Model Kunnen geologische dwarsdoorsneden gemaakt worden die
helpen de opbouw van de ondergrond te begrijpen. Een uitvoerige beschrijving van de afzettingen
is in de nieuwe Lithostratigrafische Nomenclatuur
te vinden.
Terug naar Boven
Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN)
Van heel Nederland is een actuele hoogtekaart digitaal beschikbaar. Bij een aantal organisaties zijn de kaarten als GIS bestanden aanwezig, maar ze zijn ook in te zien via de website van het AHN. Via de viewer (onder in het menu links) kan ingezoomd worden op het natuurontwikkelingsgebied. De gegevens zijn sinds 2014 ook beschikbaar als ‘Open Data’.
Terug naar Boven
Geomorfologische Kaart van Nederland (GKN)
Een geomorfologische kaart beschrijft de geologie in relatie tot het reliëf. Voor een ecosysteemanalyse is dit van groot belang omdat het reliëf en de doorlaatbaarheid van geologische afzettingen bepalend is voor grondwaterstromen. Deze grondwaterstromen én de geochemische samenstelling van de geologische afzettingen waar het water door stroomt zijn bepalend voor de uiteindelijke hydrochemische samenstelling van het grondwater in de wortelzone van (terrestrische) vegetaties en van het oppervlaktewater in beken, sloten, vennen en andere wateren die in het natuurontwikkelingsgebied voor komen of ontwikkeld kunnen worden. De geomorfologie is in de fysiografische indeling die in de Landschapssleutel gehanteerd wordt vooral onderscheidend op het niveau van Ecoregio’s en Ecosecties. Recent is op basis van deze kaart, in combinatie met de Bodemkaart van Nederland, de Landschappelijke Bodemkaart van Nederland samengesteld, op basis van de fysiografische indeling van de Landschapsleutel.
Voor Nederland is de geomorfologie landsdekkend in kaart gebracht op schaal 1 : 50 000 (Geomorfologische Kaart Nederland – GKN). Een beschrijving van deze kaart is te vinden in Alterra-rapport 1039. Van een beperkt aantal kaartbladen zijn de kaarten in druk verschenen (analoog). Deze kaarten zijn te bestellen via de firma Backhuys (zolang de voorraad strekt). Digitaal is de kaart voor heel Nederland beschikbaar als GIS bestand. Een aantal organisaties beschikt over deze GIS bestanden. Ze zijn ook te bestellen bij de Geodesk van Alterra. Bij de Geodesk zijn ook tegen betaling afdrukken te bestellen van kaartbladen van de Geomorfologische Kaart.
De geomorfologische kaart van Nederland is Online te raadplegen op de website http://www.aardkunde.nl/. Om de kaart te openen moet u in het menu links klikken op ‘IN BEELD’ en dan op ‘De GKN’ (zie voorbeeld).
De schaal kan ingesteld worden door op de schaalbalk op + of – te klikken of de schuif te verslepen.
In het miniatuurkaartje rechtsonder kan het blauwe vlak verschoven worden om de kaartuitsnede te veranderen.
Voor de uiterwaarden zijn meer gedetailleerde kaarten online te raadplegen op de website http://www.aardkunde.nl/. Om de kaart te openen moet u in het menu links klikken op ‘IN BEELD’ en dan op ‘Kartering Uiterwaarden’. Per uiterwaardgebied is een detailkaart beschikbaar. Door op de vlakken te klikken kan legenda-info worden opgeroepen (zie voorbeeld).
Terug naar Boven
Bodemkaarten (o.a. BISNederland)
De geologie en geomorfologie zijn bepalend voor de onafhankelijke factoren moedermateriaal en reliëf/topografie. Samen het de factor klimaat (neerslagoverschot) is dit bepalend voor grondwaterstromingen en daarmee voor de grondwaterkwantiteit (grondwaterstanden, vochtbeschikbaarheid, bodemaëratie) en grondwaterkwaliteit (hydrochemische samenstelling). Op het niveau van een standplaats wordt door moedermateriaal (zand, klei, veen..), vochtbeschikbaarheid, aëratie en grondwaterkwaliteit een aantal bodemvormende processen bepaald. Dit zijn chemische fysische en biologische processen die zich in de bovenste decimeters van de bodem afspelen en bepalend zijn voor het type bodemprofiel dat zich ontwikkelt. De verbreiding van deze bodemprofielen wordt weergegeven op bodemkaarten. Van heel Nederland is de bodem in kaart gebracht op schaal 1 : 50 000. Deze is online te raadplegen op de website BISNederland. Op deze website is ook veel achtergrondinformatie te vinden en worden bodemkundige begrippen uitgelegd. Ook kan hier bodemkundige informatie besteld worden.
Via het menu in het rechter deel van het scherm kunnen verschillende kaartlagen aan- of uitgezet worden. Om snel naar een gebied te navigeren kan via de lijst bij ‘Ga naar’ naar bijvoorbeeld een gemeente genavigeerd worden.
Informatie over kaartvlakken kan opgeroepen worden door met de informatietool (pijltje met ‘i’) op het betreffende kaartvlak te klikken. Zorg dan dat het rondje achter ‘Bodemkaart 1: 50 000’ onder het kopje ‘actief’ geselecteerd is en klik eerst op ‘Vernieuw kaart’. In het scherm dat dan verschijnt zijn de belangrijkste kenmerken samengevat (zie onder).
Daarnaast is de bodemkaart ook gedrukte vorm beschikbaar. Een aantal kaartbladen is inmiddels uitverkocht. Kaartbladen die nog beschikbaar zijn en de bijbehorende boekjes met toelichting kunnen besteld worden bij de firma Backhuys. Van kaartbladen waar geen gedrukte exemplaren meer van beschikbaar zijn kan een afdruk besteld worden bij de Geodesk van Alterra. De boekjes met toelichting van uitverkochte kaartbladen kunnen gedownload worden via BISNederland.
Kaartschaal
De Bodemkaart van Nederland schaal 1 : 50 000 geeft een goed overzicht van de bodemkundige patronen die het resultaat zijn van bodemvormende processen op landschapsschaal en kan daarom goed gebruikt worden voor het identificeren van ecosecties en ecoseries binnen het natuurontwikkelingsgebied en de directe omgeving. Omdat bodemvormende processen en de daaruit voortkomende bodemtypen op het niveau van ecoseries en primaire standplaatsen op korte afstand sterk kunnen variëren is in veel gevallen de kaartschaal van deze kaart niet toereikend voor uitspraken op perceelsniveau. Daarom wordt dringend aanbevolen om binnen het in te richten gebied gebruik te maken van meer gedetailleerde bodemkundige informatie. Van een aantal gebieden (vaak landinrichtingsgebieden of boswachterijen) zijn bodemkaarten beschikbaar op schaal 1 : 10 000 of 1 : 5 000. De omtrek van detailkarteringen is terug te vinden op BISNederland.
Van individuele boringen in de database van BISNederland kan een beschrijving opgeroepen worden door met de informatietool (pijltje met ‘i’) op de betreffende boring te klikken. Zorg dan dat het rondje achter ‘boorpunten’ onder het kopje ‘actief’ geselecteerd is. In het scherm dat dan verschijnt kan achter ‘Kenmerken’ gekozen worden uit ‘Algemene boorpunt informatie’ en de ‘Algemene profielopbouw’ (zie onder).
Gedetailleerde kaarten zijn ook te leen bij de Bibliotheek van Wageningen UR. Op de website zijn kaarten terug te vinden via een geografische zoekmachine. Door op een kaart van Nederland te klikken en vervolgens op een gemeente wordt een overzicht verkregen van de beschikbare karteringen. Een aantal van deze kaarten is zelfs gescand en via een viewer te raadplegen.
Actualiteit
Een deel van de bodemeigenschappen verandert weinig in de tijd. Textuureigenschappen veranderen bijvoorbeeld nauwelijks. Ook het bodemtype dat onder invloed van de onafhankelijke factoren in de loop van eeuwen is ontstaan, is doorgaans vrij stabiel. Toch kan een aantal eigenschappen binnen een termijn van decennia veranderen. Hiervoor zijn enkele oorzaken te noemen:
- Verdroging
- Grondbewerking
Verdroging
De belangrijkste oorzaak daarbij is verandering van de hydrologie als gevolg van grootschalige ingrepen in de waterhuishouding sinds de jaren 50 van de 20ste eeuw en de winning van grondwater voor drinkwater, industrie en landbouw. Hierdoor zijn op veel plaatsen de grondwaterstanden gedaald. Naast een verlaging van de vochtbeschikbaarheid heeft dit ook grote gevolgen voor de zuurbuffer en de veraarding van veen.
Door daling van de grondwaterstanden en het verleggen van de grondwaterstromen zijn op veel plaatsen kwelstromen naar het maaiveld veranderd in infiltratiestromen. Daardoor is zowel de vochttoestand van de bovengrond als de waterkwaliteit soms sterk veranderd. Dit heeft tot gevolg dat een aantal bodemvormende processen anders verloopt dan ten tijde van de bodemvorming. Bodemtypen die kenmerkend zijn voor een kwelmilieu en de daarbij behorende zuurbuffer (bijvoorbeeld beekeerdgronden) kunnen nu meer overeenkomsten gaan vertonen met bodems die ontstaan zijn onder invloed van infiltrerend neerslagwater (podzolgronden). Aan het bodemprofiel is dit niet altijd te zien, maar bijvoorbeeld wel aan het verloop van de zuurgraad met de diepte. Klik hier om te zien hoe het functioneren van een standplaats bij het wegvallen van kwel kan veranderen.
Een nog duidelijker effect doet zich voor bij veengronden en moerige gronden. Deze bodems bestaan voor een deel van het profiel uit veen of moerig materiaal. Bij dalende grondwaterstanden kan meer lucht in de bodem doordringen (grotere aëratie) waardoor het bodemleven geactiveerd wordt en het organische materiaal (veen) afgebroken wordt. Door dit veraardingsproces neemt de dikte van het veenpakket af, waardoor het totale bodemprofiel ingrijpend verandert. Op deze manier is een groot deel van het oorspronkelijk areaal veengronden en moerige gronden verdwenen. Zo werd bij een vergelijking in Schoonebeek vastgesteld dat daar tussen 1980 en 2003 47 procent van de veengronden en 73 procent van de moerige gronden is verdwenen! In het kader van BIS Nederland is onlangs een actualisatie van de bodemkaart in veengebieden uitgevoerd.
Grondbewerking en egalisatie
Veel gronden zijn ten behoeve van landbouwkundig gebruik of om andere reden diep geploegd of geëgaliseerd. Daardoor is de bodemopbouw ingrijpend veranderd wat grote invloed heeft op het functioneren van de bodem in de standplaats. Alterra heeft een kaart samengesteld waarop de vergraven gronden zijn weergegeven.
Beoordelen actualiteit
Bij het gebruik van een bodemkaart (en elke andere kaart) moet men zich altijd realiseren dat de kaart een momentopname laat zien. Met name ten aanzien van de hierboven beschreven veranderingen dient de gebruiker kritisch te zijn ten aanzien van mogelijke veranderingen. Een aanwijzing voor de kans op veranderingen is het jaartal waarin de kaart is opgenomen in het veld. Dit is terug te vinden in de bijbehorende toelichting. Van de Bodemkaart van Nederland is slechts een paar kaartbladen opgenomen ná 1990 (zie figuur). De kans dat informatie over grondwaterstandsverloop en veendikte hier verouderd is, is reëel, maar door acties in het ader van BIS Nederland zijn voor veengebieden en vergraven gronden inmiddels wel meer actuele gegevens beschikbaar. Ook om de beschrijving van de grondwaterdynamiek te actualiseren zijn diverse projecten uitgevoerd.
|
|
Actualiteit van de
Bodemkaart van Nederland (bron BISNederland)
Veldonderzoek
Als recente en gedetailleerde bodeminformatie ontbreekt is het voor een goede afweging van na te streven natuurdoelen en de daarvoor benodigde inrichtings en beheersmaatregelen noodzakelijk deze alsnog te (laten) verzamelen. Voor een dergelijk veldonderzoek kan gebruik gemaakt worden van de Handleiding Bodemgeografisch Onderzoek. Een eigen veldverkenning kan al veel informatie opleveren, maar het maken van een bodemkaart is werk voor geschoolde veldbodemkundigen. Dat werk zal dan ook het beste uitbesteed worden. Afhankelijk van de omvang van het natuurontwikkelingsgebied zal een bodemkaart op schaal 1 : 10 000 of 1 : 5 000 gemaakt moeten worden, al dan niet als revisie van een oudere kaart. Daarnaast kan inzicht in de onderlinge samenhang van standplaatsen verkregen worden door het uitwerken van dwarsdoorsneden, langs een aanwezige gradiënt.
Indien grondwaterstandspeilbuizen aanwezig zijn kunnen de meetreeksen hiervan gebruikt worden om een actueel inzicht te krijgen in het grondwaterstandsverloop. Eventueel kunnen tijdelijke buizen bijgeplaatst worden. Op basis van de analyse van grondwatermonsters en pH profielen kan meer inzicht verkregen worden over het voorkomen van kwel en in welke mate deze doordringt in de wortelzone (verder uitwerken! of verwijzen naar elders, waar dit onderwerp behandeld wordt).
Terug naar Boven
Handleiding
Bodemgeografisch Onderzoek
Om bodemkundig veldonderzoek volgens de bij Alterra gebruikelijke methode uit te kunnen voeren moet dit gedaan worden volgens de Handleiding Bodemgeografisch Onderzoek. Hierin staan de gebruikte indelingen voor horizonteigenschappen, bodemeenheden, en grondwatertrappen beschreven.
Terug naar Boven
Humusprofielen
Aanvullend aan de gebruikelijke bodemkaarten en bodemprofielbeschrijvingen kan beschrijving van het humusprofiel veel informatie geven over het actuele functioneren van de bodem. Meer informatie en een praktische veldgids zijn te vinden op de website humusvormen.
Terug naar Boven
Luchtfoto’s
Luchtfoto’s geven vaak veel informatie over de verkaveling en vegetatiestructuur. Soms zijn luchtfoto’s beschikbaar. Via Google Earth kan snel toegang gekregen worden tot gedetailleerde luchtfoto’s.
Terug naar Boven
Wat Was Waar (WatWasWaar.nl)
Op WatWasWaar kan je over elke plek in Nederland historische gegevens vinden. De informatie is heel divers, overal anders en afkomstig uit de rijke collecties van een toenemend aantal plaatselijke, regionale en landelijke archiefinstellingen in Nederland. De landsdekkende militaire kaarten zijn een mooi voorbeeld van één van de collecties. Deze kaarten zijn afkomstig van het Kadaster en het Nationaal Archief en geven gezamenlijk een goed beeld van de afgelopen anderhalve eeuw landschapsontwikkeling in Nederland.
Klik bij het kopje ‘over de site’ op het menuitem ‘werking’ voor uitleg over de werking van de site.
Terug naar Boven
Natte plekkenkaart van Von Frijtag Drabbe
In verband met het maken van de grondwaterstandskaarten door de Commissie Onderzoek Landbouwwaterhuishouding in Nederland (COLN) in de jaren 50 van de 20e eeuw zijn door Von Frijtag Drabbe zgn. ‘Natte plekkenkaarten’ gemaakt (schaal 1 : 50 000). Hij heeft hierbij gebruik gemaakt van duizenden luchtfoto’s uit de tweede wereldoorlog. Door middel van rode en blauwe kleuren werden droge en natte plekken aangegeven. Deze kaarten kunnen behulpzaam zijn om (voormalig) natte plekken in een natuur(ontwikkelings)gebied te traceren. De kaarten en meer uitleg zijn digitaal beschikbaar op de website: Wat zagen de ogen van Von Frijtag Drabbe ….?
Terug naar Boven
Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit (o+bn)
Op de website natuurkennis.nl is veel informatie te vinden over de meeste natuurtypen binnen een aantal landschapstypen. Waar mogelijk wordt binnen de Landschapssleutel verwezen naar deze informatiebron.
Terug naar Boven